Het verschil tussen een vrije school en een democratische school

Eind vorig schooljaar was er in een FB-groep iemand die zich afvroeg wat het verschil is tussen een vrije school en een democratische school. Zij was zich aan het oriënteren voor de schoolkeuze van haar dochtertje. Ik heb toen onderstaande tekst geschreven. Ik schrijf puur vanuit mezelf en begrijp uiteraard dat andere mensen het anders ervaren dus dit is geheel mijn eigen mening, gebaseerd op onze eigen ervaring.

Onze tweelingdochters zijn hun schoolloopbaan begonnen op een vrije school. Daar hebben we toen heel bewust voor gekozen, hun vader is antroposofisch opgevoed en we hebben een antroposofische huisarts. Dus geheel in lijn daarmee gingen onze dochters naar de vrije school.

Onze (gevoelige) dochters waren in de kleuterklas nog best op hun plek. Gewoon lekker spelen. Dit veranderde echter toen ze naar de eerste klas gingen. Vanaf toen werden ze steeds stiller, de ene ging elke dag met buikpijn en de andere met hoofdpijn naar school. In een soort sneltreintempo werd er van alles in hun hoofd gestopt. En hoewel ze ons verzekerde dat de school geen waarde hecht aan de “Cito” was het wel heel verdacht dat er na de uitslag, waarin de klas niet zo goed scoorde op “snel lezen”, er elke ochtend “snel lezen” op het rooster stond. De juf zei altijd dat het heel goed ging met onze dochters. Terwijl wij onze meiden steeds meer geblokkeerd zagen worden. Wij vonden dat heel erg en je vraagt je dan wel af of er wel werkelijk naar de kinderen wordt gekeken. Wij vonden dat onze kinderen enorm onderdrukt werden. Het voelde meer als een militaire operatie waar je vooral moest luisteren. Onze meiden zijn heel braaf, dus hen onder de duim houden is niet zo moeilijk. Maar ze werden er erg onzeker van. Ik heb de vrije school als weinig transparant en open ervaren. Dan zeggen ze: “Worden wie je werkelijk bent”. Hoe kan dat nou als je niet eens in het nu mag zijn wie je bent?

Ook klaagde de juf van de vorige school altijd dat ze nooit de klas compleet had. Dat er zoveel zieken waren. Onze dochters waren ook vaak ziek, of gewoon te moe.

Ik denk dat we het leervermogen van kinderen ernstig onderschatten.

In het “systeem” gaan we er maar vanuit dat als we maar eindeloos iets herhalen, de kinderen het zullen leren.
Sowieso is het hele onderwijssysteem naar mijn mening gebaseerd op een oud militair model. Eén machthebber bepaalt alles, wanneer er wát wordt gedaan. En wat “leer” je je kinderen dan werkelijk? Volgens mij vooral dat ze maar goed moeten luisteren naar iemand anders, hoe braver je bent hoe beter je het doet. En anders is er altijd nog “straf”, ‘Ga jij maar even naar de gang!’. Wat heb je daar nou aan in je verdere leven?

Nooit geleerd wat je behoeftes zijn.

Dat je eigen behoeftes er ook mogen zijn! Nooit geleerd voor jezelf op te komen. Nooit geleerd dat je ook je leidinggevende mag tegen spreken met goede argumenten. Nooit geleerd als je vraagt wat je wilt dat dat ook kan en mag. Nooit geleerd dat je eindeloos mag vragen tot je het werkelijk begrijpt. Nooit geleerd je eigen impulsen te volgen. Het grootste gedeelte van de dag maar achter je tafeltje. Al je kinderlijke impulsen en behoefte onderdrukken. Even wat tegen m’n vriendje zeggen, even een rondje rennen, ‘Tikkie jij bent ‘m’. Nee hoor, allemaal dimmen. Al je vreugde voor het leven, dat mag even in de pauze, als je er dan nog bij kan tenminste. En maar eindeloos luisteren naar de juf of meester.
Vooral geleerd dat als je braaf luistert dat je het “goed” doet.

Eerlijk gezegd maak ik me het meeste zorgen over de kinderen die dus wel in het systeem lijken te passen. Zoals m’n eigen dochters. De juf die maar zei dat het zó goed met ze ging. Maar ik zag hun innerlijke vreugde langzaam doven. Die kinderen die zich dus zo braaf houden achter hun tafeltje. Die netjes doen wat de juf vraagt. Want hoe leren zij om later een plekje in de maatschappij te krijgen? Doordat ze zich zo goed kunnen dimmen wéten ze straks niet eens waar ze echt warm voor lopen. Omdat ze zichzelf niet hebben leren kennen. Ik denk dat die kinderen vooral een baan gaan vinden met een hele autoritaire baas. Want dat zijn ze gewend en daar kunnen ze “goed” in functioneren. Ze zullen straks allemaal naar psychologen en loopbaancoaches moeten om te ontdekken wat ze nu eigenlijk zelf willen. Want dat hebben ze toch ver weg gestopt om maar te kunnen overleven in het schoolsysteem.

Applaus voor de drukke kinderen die de klas keer op keer op stelten zetten. Die hun innerlijke vuur en levenslust niet laten dimmen. En die ouders gaan dan maar ten einde raad opzoek naar een school waar hun kind nog terecht kan.

En hopelijk is dat een democratische school….

Waar het dus gaat over intrinsieke motivatie. Waar je je innerlijk vuur juist mag volgen! Waar je zelf je eigen kompas kan ontdekken en gestimuleerd wordt die te volgen.
Voor mij is die zelfkennis voor mijn kids oneindig veel waard! En tja, die is niet te meten. Persoonlijk vind ik het niet interessant om mijn kinderen langs één of andere meetlat te leggen. Die meetlat is ook maar bedacht. Maar er blijken steeds minder kinderen aan te voldoen.

Onze dochters zitten sinds een half jaar op democratische (sociocratisch) school de Ruimte in Soest. En jemig!!! Wat een verademing!!! Wat een openheid, eerlijkheid en zuiverheid! Onze dochters zijn helemaal “open” gegaan. Ze worden totaal werkelijk “gezien”. Hoofdpijn en buikpijn zijn verdwenen. Ze gaan met zoveel plezier naar school. Ze ontwikkelen zich zó prachtig! En snel lezen? Ze hebben me deze week voor gelezen en ik was diep onder de indruk! Ze lezen me zo een heel boek voor zonder schaamte en met veel plezier. En ziek zijn? Nooit meer geweest sinds ze daar zitten. Ze komen elke dag helemaal vies thuis, heerlijk gespeeld op het grote natuurterrein van de school. Ze lopen de hele dag op blote voeten. Hoe heerlijk!
Elk kind op de school de Ruimte kiest een “dossierhouder”. Die heeft regelmatig contact met het kind over hoe het gaat en wat ze zouden willen. Die houdt de ontwikkeling dan ook bij op papier. En natuurlijk wil je dat je kinderen kunnen functioneren in de maatschappij. Dat ze kunnen lezen en schrijven. Ze kunnen op de Ruimte zelf kiezen welke lessen ze doen. Onze meiden gaan op maandag naar rekenen, op vrijdag naar Engels. En nu hebben ze aangegeven dat ze graag “schrijfles” willen dus dat wordt dan mogelijk gemaakt.

In die lessen van een uurtje zitten dan 4 of 5 kindjes die ook die les willen. Ze krijgen dus praktisch privéles. Hoewel ze “maar” 1 uur in de week rekenen als les hebben zie ik dat ze sneller vooruit gaan en met veeeeeel meer plezier dan die eindeloze rekenlessen op de vrije school. Omdat ze nu in hun hoofd “de ruimte” hebben op iets op te nemen.
Ja, op de vrije school werken ze met prachtige materialen. Maar ik heb niet het idee dat de creativiteit vanuit het kind zelf wordt aangesproken. Want ze moeten allemaal hetzelfde tekenen en schilderen. Die Sinterklaas, die kastanjeboom. Dat eikenblad. Juf kiest de kleuren, materialen, en wat er getekend wordt en hoe. Daarin heb ik voor mijn kinderen totaal geen vrijheid ervaren.
Als je de tekeningen ziet hangen in de gang zijn ze allemaal indentiek.

Op de Ruimte kunnen ze tekenen wanneer ze willen tekenen, met de materialen die ze willen. En ik vind het onvoorstelbaar prachtig wat ze maken. Zó vanuit hun zelf. Allebei totaal anders. Hun eigen identiteit is zo zichtbaar daarin.
En helaas niet met bijenwas en wolvilt… Maar als dat alles is wat er mist. En ik geloof niet dat ze het zelf missen.
Ik zou een boek kunnen schrijven over de verschillen. De manier van communiceren naar de kinderen (en ouders!) is een verschil dat zeker genoemd mag worden. Op de vrije school is de juf/meester toch wel echt de “baas”. Zo zei de juf altijd dat het heel goed ging met onze kinderen in de klas. Terwijl wij onze kinderen steeds onzekerder zagen worden. Wat ze eigenlijk bedoelde was dat onze kinderen goed luisterden. Ze zijn heel braaf.

Zo waren ze altijd helemaal van slag als de juf het drukste jongetje van de klas weer eens “straf” had gegeven. Ze zeiden ook weleens: ‘Als ik niet doe wat de juf zegt krijg ik ook straf, en ik wil geen straf’. Er werd ze alleen iets gevraagd als ze antwoord mochten geven op een vraag, de uitkomst van een som ofzo. Verder moesten ze vooral luisteren.

Zoals één van onze dochters eens vertelde: ‘De juf praat zo veel. Dat past allemaal niet in mn hoofd. Vaak kijk ik naar buiten en stel me voor dat ik in de boom voor de klas klim en buiten speel. Alleen als juf dan wat vraagt weet ik het antwoord niet omdat ik niet meer kan luisteren. Ook snap ik iets al lang en dan gaat ze het nog elke dag uitleggen.’

Wij hadden een beetje het vermoeden dat onze dochters misschien wat sneller dingen oppikken dan het gemiddelde in de klas (voor zover het gemiddelde kind zou bestaan!). De juf van de vrije school was het niet met ons eens. Nu hebben we toevallig gisteren een voortganggesprek gehad op de democratische school waar onze dochters nu zitten. En daar werd gezegd door hun twee dossierhouders dat het hen opvalt hoe snel ze iets oppikken. Dat ze wel heel slim zijn. Voor ons een bevestiging dat ons vermoeden juist was.

Gehoord worden

De Ruimte maakt voor het nemen van beslissingen in/over de school en eigenlijk voor alle communicatie gebruik van de “consentmethode”. Dat is eigenlijk niet democratisch (meeste stemmen gelden) maar sociocratisch (pas als iedereen consent is). Wat doet dat mijn kinderen goed! Zo is er voor bijna alles op school een “kring”. En in die kring worden besluiten genomen over dat stukje.

Zo is er bijvoorbeeld een “dierenkring”. Daar mag je bij als je het leuk vind.
Onze dochters zitten in de dierenkring en zijn daarmee verantwoordelijk voor de konijnen en poezen van de school (er is ook nog een kippenkring, daar vallen de kippen, ezels en pony onder). In die dierenkring (die elke week op hetzelfde tijdstip wordt gehouden, een soort vergadering) overleggen ze met de consentmethode over wie wanneer de verzorging van de dieren doen.
Zo vertelden onze meiden een tijdje geleden dat ze besloten hadden dat de nieuwe schoolkat gecastreerd zou worden. Ook hadden ze besloten dat er na de vakantie chinchilla’s bij zouden komen.

Wat ik met dit voorbeeld wil zeggen is dat onze dochters zich zó gehoord voelen! Ze hebben een stem en daar wordt werkelijk naar geluisterd. En wat een rijkdom voor nu, maar ook voor later als je leert hoe je kan overleggen. Dat je zó jong al leert dat je gehoord mag worden.

Ze zitten ook in de “winkelkring” en zo zijn ze dus mede verantwoordelijk voor de schoolwinkel. Dat houdt in dat ze afrekenen als iemand wat wil kopen uit de schoolwinkel. Maar ook dat ze het assortiment kiezen. Hoe leuk is het als ze thuis komen en ze vertellen: ‘We wilden graag gedroogde appeltjes in de schoolwinkel, ik heb dat gezegd tijdens de winkelkring en nu gaan we ze bestellen!’. Hoe geweldig voor zo’n kind! Als je wensen worden gehoord!

Onze dochters zitten echt zo goed in hun lijf. Ze “staan” er echt. Hun zelfvertrouwen groeit elke dag. Zó fijn en mooi om te zien. Zo vrij, zo blij, zo stevig geaard, zo wijs! Het maakt me zo blij!

Beetje een lang verhaal misschien…. maar ja, waar het hart vol van is…’